W 2012 roku ukazał się folder pt. "Dzieje Kolei Warszawsko-Terespolskiej". Zamieszczono w nim kilkanaście fotografii. Jedna z nich przedstawiała zerwany most na rzece z następującym podpisem- "Most na Bugu.Terespol 1939r."
Starsi mieszkańcy Terespola zwrócili mi uwagę, że zdjęcie nie przedstawia mostu koło Terespola, a podpis pod tym zdjęciem jest błędny. Bowiem, na Bugu koło Terespola były dwa mosty kolejowe i zostały one zerwane- wysadzone nie w 1939 roku, ale w lipcu 1944 roku. Te uwagi i rozbieżności co do faktów skłoniły mnie do poszukiwań celem pełniejszego poznania tematu.
Nieocenioną pomoc w tym temacie zaoferował Pan Zbigniew Biegajło- mieszkaniec Terespola. Stwierdził on , że był świadkiem wydarzeń- niemieckich przygotowań do zerwania mostów kolejowych oraz był na miejscu w kilka dni po ich zerwaniu.
Na moją prośbę Pan Zbigniew, relację z tamtych dni przedstawił w formie spisanych wspomnień.
Już wówczas- w 2012 roku za jego zgodą, wspomnienia te opublikowałem w poście pt. "Wysadzone mosty na Bugu".
Temat ten zainteresował mnie i postanowiłem pogłębić go bardziej. Sprzyjały temu też warunki klimatyczne. Ostatnie lata to okresy znacznego obniżenia stanu wód w polskich rzekach, w tym i w Bugu. Po spełnieniu wymagań i uzyskaniu pozwolenia (strefa nadgraniczna) udałem się na teren gdzie dawniej znajdowały się mosty kolejowe. Minęło, co prawda ponad 70 lat od tego wydarzenia, ale ku memu zdziwieniu, a zarazem zadowoleniu, teren był czytelny, a na nim wiele materialnych pozostałości z tamtego okresu. Udokumentowałem to w formie moich amatorskich fotografii. Wybrane-zamieszczam w tym poście. Po parokrotnych oględzinach miejsca zdarzenia, szeregu porównań i przemyśleń oraz uzyskaniu dodatkowych wiadomości zdecydowałem się na przeredagowanie i ponowne opublikowanie tego postu, w obecnej formie.
Pan Zbigniew
Biegajło mieszkaniec Terespola był wtedy kilkunastoletnim chłopcem,
który z grupą rówieśników kąpiąc się w pobliskim jeziorku obserwował
przygotowania do wysadzenia mostów, a w kilka dni później był na tym
miejscu. Do swoich wspomnień dołączył też zdjęcie mostu kolejowego na
Bugu koło Terespola -zrobione, latem 1942 roku.
Treść
wspomnienia;
"W czasie okupacji niemieckiej były w Terespolu dwa mosty
kolejowe obok siebie. Pierwszy most zwany żelaznym składający się z 4
przęseł łukowych,w tym dwa przęsła nad Bugiem, 1 przęsło na lądzie i
częściowo nad jeziorkiem. Drugi most zwany drewnianym z lewej strony w/w
na palach drewnianych i dźwigarach żelaznych.
Z chwilą zbliżania
się frontu wschodniego, Niemcy robili przygotowania do wysadzenia
mostów,podwieszając pod nimi blaty z desek na ładunki
wybuchowe,najwięcej w pobliżu filarów mostowych.
Ja z kolegami a mieliśmy
wtedy po 11,12 lat mogliśmy obserwować to dokładnie z bliska kąpiąc się
w pobliskiej jamce zwanej solankami .Niedługo po wkroczeniu wojsk
sowieckich wybraliśmy się zobaczyć co dzieje się z mostami i zastaliśmy
następującą sytuację.
Oba mosty zostały wysadzone wraz z pociągami,które
wjechały na nie od strony Brześcia.Jedna lokomotywa mniejsza leżała na
zboczu przyczółka mostowego od strony Terespola w pozycji
pionowej,natomiast jej tender prawie cały zanurzony był w jeziorku.
Druga lokomotywa wielka,chyba Ty-2 leżała na lądzie między Bugiem a
jeziorkiem.
Wagony były w różnym stopniu zniszczenia i znajdowały się w przeróżnych
pozycjach.Jeśli chodzi o zawartość wagonów,to było dużo amunicji
artyleryjskiej różnych kalibrów w skrzyniach .Jeden z wagonów cały
wypełniony był granatami ręcznymi t.z.w. tłuczkowymi luzem i miał
wyłamaną ścianę szczytową.Część granatów wysypała się do Bugu,a część
zatrzymała się na konstrukcji mostu,tworząc niebezpieczną pryzmę ,gdyż
dużo z nich było uszkodzonych,co groziło eksplozją.Jeden czy dwa wagony
załadowane były zapałkami rosyjskimi,które również pływały po Bugu, bo
wagony były uszkodzone.Mój sąsiad przywiózł całą furę tych zapałek do
domu i suszył je na słońcu ,ale wiele pożytku z nich nie miał,bo
zapalała się co dziesiąta.Już nie pamiętam dokładnie zawartości innych
wagonów,ale wyglądało na to,że składy pociągów zostały sformowane z
przypadkowych wagonów, gdyż było w nich sporo wagonów pustych i chodziło
głównie o jak największe zablokowanie przepraw mostowych.
Rosjanie
na całym tym rumowisku zbudowali prowizoryczną kładkę z desek i
bali,tak,że przez Bug można było przejść suchą nogą,oczywiście przy
zachowaniu ostrożności.
My również niejednokrotnie korzystaliśmy z tej
kładki i nie mieliśmy z tego powodu żadnych nieprzyjemności, ponieważ
żołnierze byli mocno zajęci i nie zwracali na nas uwagi.W szybkim czasie
przystąpiono do budowy nowego mostu z prawej strony zniszczonego mostu
żelaznego.Pojawiło się bardzo dużo furmanek,które woziły ziemię na
nowy nasyp i przyczółek a kafary wbijały pale drewniane na lądzie i w
wodzie.
Wozacy mówili nam,że przyjechali tu na roboty z okolic
Kodnia i Sławatycz, więc chyba byli to t.z.w. Olędrzy, bo roboty szły
b.sprawnie,a wszystko to odbywało się przy dźwiękach grającej prawie bez
przerwy wojskowej orkiestry dętej.
Most został wybudowany dość szybko jako tymczasowy,natomiast obecny powstał w kilka lat później."
Przypuszczam, że wojska niemieckie mosty wysadziły- 26 lub 27 lipca 1944 roku.
"Pierwszy most zwany żelaznym składający się z 4
przęseł łukowych,w tym dwa przęsła nad Bugiem,1 przęsło na lądzie i
częściowo nad jeziorkiem."
Przybliżone miejsce gdzie stał most żelazny o który wspomina autor rękopisu.
Sądzę, że na tym samym miejscu Rosjanie postawili most w latach 50- tych XX wieku, który funkcjonował do czerwca 2014r. Foto;wrzesień 2012r
" Drugi most zwany drewnianym z lewej strony (północnej) w/w
na palach drewnianych i dźwigarach żelaznych."
Prawdopodobnie pozostałości jeziorka przy Bugu i pali drewnianych po tym moście. Foto z 2012r.
Oś kolejowa w" jeziorku"-lewy górny róg. Foto;24.09.2012r.
Foto;24.09.2012 r.
"Jedna lokomotywa mniejsza leżała na
zboczu przyczółka mostowego od strony Terespola w pozycji
pionowej,natomiast jej tender prawie cały zanurzony był w jeziorku. "Foto;24.09.2012r.
Do 2012 roku w tzw."jeziorku"znajdowało się wiele elementów zniszczonych wagonów i dwóch lokomotyw.Na tym foto oś kolejowa wydobyta z tego" jeziorka"i przewieziona do Terespola gdzie koło Prochowni wystawiona jest jako eksponat.
Wydobywanie...
i wydobyta na ląd oś kolejowa z tego "jeziorka". Foto;26.09.2012 r
Ta oś -przy Prochowni w Terespolu.Foto;15.03.2017 r.
Inne zniszczone elementy kolejowe znajdujące się w "jeziorku".Foto24.09.2012 r.
Widok z mostu kolejowego.Foto;wrzesień 2012r.
Pale drewniane zostały zasypane.Foto: czerwiec 2014r.
Foto;6-06.2014r.
Foto;6.06.2014 r.
Foto;1.08.2014 r.W tym miejscu ekipy budujące nowy most-polską część, usypały prowizoryczną drogę dojazdową.
"Jedna lokomotywa mniejsza leżała na
zboczu przyczółka mostowego od strony Terespola w pozycji
pionowej,natomiast jej tender prawie cały zanurzony był w jeziorku."
Przybliżone miejsce -od strony Terespola i jeziorka, gdzie mogła leżeć mniejsza lokomotywa.U góry prowadzone prace przy nowo budowanym moście. Foto: listopad 2014r.
"
Druga lokomotywa wielka, chyba Ty-2 leżała na lądzie między Bugiem, a
jeziorkiem."
Teren miedzy tymi dwoma filarami jest przybliżonym miejscem, gdzie upadła druga lokomotywa. Foto: wrzesień 2012r.
Parowóz Ty2.
Tabliczka parowozu Ty2.
"Jeden z wagonów
cały wypełniony był granatami ręcznymi tzw. tłuczkowymi luzem i miał
wyłamaną ścianę szczytową."
Były to prawdopodobnie niemieckie granaty trzonkowe.
"Jeden czy dwa wagony
załadowane były zapałkami rosyjskimi....". Zapałek rosyjskich z tego okresu nie mam. Ale mam i jako ciekawostkę przedstawię zapałki niemieckie z okresu okupacji (1939-1945) wyprodukowane w Fabryce Zapałek w Pińsku- Białoruś.Stan zachowania bardzo dobry. Foto: 2012 r.
Opakowanie po zapałkach z okazji -100 lecia Pińskiej Fabryki Zapałek 1892-1992r.
ZSRR
Ministerstwo Komunikacji .
Dokumentacja Wykonawcza.
Odbudowa mostu przez rzekę ZACHODNI BUG na 1098 km na linii BRZEŚĆ-ŁUKÓW.
Akta techniczne.
1952r.
Dokumentacja mostu -"natomiast obecny powstał w kilka lat później". Ten most -"obecny"funkcjonował do czerwca 2014 roku.
Nowy most został zbudowany i oddany do użytku- 17.12.2014 r. Foto z tego dnia.
Więcej o budowie tego mostu: http://prochowniaterespol1.blogspot.com/2014/11/stary-filar-przy-nowym-moscie.html
- mosty na Bugu tutaj;
https://terespol.fotopolska.eu/Terespol/b97131,Most_kolejowy.html?f=1589479-foto
-i tutaj;przejazd pociągu od stacji Terespol do Granicy Państwa , przez most na Bugu od minuty 3.53 do minuty- 4.26.
https://www.youtube.com/watch?v=BO6UZIoxW4E
Na podstawie;
Zbigniew Biegajło- Moje wspomnienia z czasów okupacji niemieckiej(rękopis)
Opracował i foto: Karol Niczyporuk
