czwartek, 10 grudnia 2015

Krzyż i załoga Fortu VII.

Wraz z trzecim rozbiorem Polski -1795 r ziemie po zachodniej stronie Bugu zagarnęła Austria. Następnie w 1809 weszły one w skład Księstwa Warszawskiego, a od 1815 Królestwa Polskiego złączonego z Imperium Rosyjskim. Po upadku powstań -listopadowego i styczniowego carat przystąpił do zniesienia autonomii polityczno -administracyjnej Królestwa i rozpoczął proces wzmożonej rusyfikacji.
W 1868 roku władze carskie, w ramach polityki represji, wydały rozporządzenie zabraniające stawiania krzyży katolickich przy drogach publicznych,na polach i posesjach prywatnych. Zabroniono dokonywania naprawy krzyży już istniejących.
Mieszkańcy tych ziem broniąc swojej tożsamości, wiary i religii stosowali różne formy oporu.
Jedną z nich było potajemne stawianie krzyży na rozstajach dróg i w innych miejscach publicznych.
Oto relacja świadka i uczestnika takiego wydarzenia:
"Krzyż na dawnej drodze z Samowicz do Terespola stawialiśmy w czerwcu przed świętymi Piotrem i Pawłem w roku 1901 lub 1902, ja Antoni Semczuk, mój kum Bernard Fedorowicz, mój szwagier Adam Zaręba, Paweł Trochimiuk i jeszcze ktoś piąty, chyba Jan Michalczuk- wszyscy z Łobaczewa Małego.
Prawosławni w nocy ścieli nasz krzyż.
Koło krzyża zostawili czapkę żołnierską.Kunikowski, kowal z Samowicz,ojciec obecnego kowala, zrobił żelazne sztaby zaraz następnego dnia i w nocy znowu ten krzyż postawiliśmy, tym razem skuty sztabami.
Do dzisiaj on stoi.
Z czapką żołnierską udała się garść ludzi do Terespola,do Rotmistrza (komendanta ) 7 Fortu- że widocznie jego żołnierze krzyż porżnęli. Rotmistrz, człowiek dobry, pobożny, oburzył się- "krzyż porżnęli!" Kazał całej rocie (załoga fortu) stanąć natychmiast przed sobą. Wszyscy mieli czapki. Rotmistrz mówi- "widzicie,wszyscy mają czapki, to nie oni krzyż ścięli".*
   Przybliżone miejsce usytuowania krzyża-czerwony owal.Mapa WIG-z 1925 r.
 Jedna kopiejka rosyjska z 1901r.

Po prawej stronie stoją dwa krzyże.Wyższy drewniany postawiony w latach 1901-2.Droga prowadzi do Fortu VII w Łobaczewie.Foto;K.Tarasiuk.Marzec -2011r.
Na pierwszym planie stary krzyż drewniany z 1901-2 roku, skuty sztabami .Obok niego  o wiele"młodszy" -chyba z 1990 r? -krzyż żelazny .Foto ;K.Tarasiuk.Rok-2013.
Foto;K.Tarasiuk
 Po lewej- stary krzyż drewniany,po prawej-krzyż żelazny.Foto;Krzysztof Tarasiuk.Rok 2013.

 Na temat drewnianego krzyża Julian Kowaluk z Kuzawki podał:


"Na drodze z Samowicz do Terespola stoi stary, wzięty w żelazne sztaby, krzyż. Stawiano go w nocy po kryjomu, za czasów niewoli religijnej. Wójt Kobylan (carskiej administracji) mówił Żydom, żeby ścieli" drzewo" przy drodze,że im za to dobrze zapłaci. Żydzi zgodzili się, ale jak zobaczyli, że to krzyż, nie chcieli ścinać. Wtedy wójt najął do ścięcia dwu ruskich pijaków. Ci w nocy krzyż porżnęli na kilka części, ale nasi wzięli go w sztaby i znowu postawili.
Dotąd stoi".*

Marzec 2015r.Stoi krzyż żelazny.Stary krzyż drewniany chwilowo zdemontowany do konserwacji i dalszego zabezpieczenia.
 Data przy krzyżu żelaznym-25.V.1990.

Maj.2015 r.Powrót starego krzyża na swoje miejsce-po konserwacji i w specjalnej ochronnej obudowie. Zdemontowany po lewej stronie krzyż żelazny.

Maj-23.05.2015r.Montaż tablicy pamiątkowej przy starym krzyżu.


Napis na tablicy pamiątkowej.








Krzyże na swoim historycznym miejscu-po odnowieniu.

 Uroczystości poświęcenia starego odnowionego krzyża.Maj 2015r.Foto; Zasoby Gminy Terespol.

 Droga prowadząca do Fortu VII w Łobaczewie.Listopad 2015r.

 Fort VII w Łobaczewie z lotu ptaka.Foto;G.Maciuk.Rok 2012.

Fort VII w Łobaczewie-widok z lotu ptaka.Rok 2015.Foto z ; Zasoby Gminy Terespol.


 W czasie przebudowy drogi.Foto;25.06.2023r


Przy gładkiej drodze.Foto;30.07.2023r.



*ks.Zdzisław Oziembło.Wierni Bogu i Ojczyźnie. Ośrodek Wschodni-Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana.Biała Podlaska 2001 ,str.33

Opracował i pozostałe foto: K.Niczyporuk










piątek, 20 listopada 2015

Zapomniany pomnik.

Kilka lat temu, w naszych wędrówkach po okolicy dotarliśmy -  z kolegami, do nie znanego  pomnika we wsi Lebiedziew. Wieś położona jest kilka kilometrów na południe od Terespola, przy drodze wojewódzkiej Terespol-Włodawa. Znana jest z osadnictwa tatarskiego zapoczątkowanego przez króla Jana III Sobieskiego (1629- 1696). Pamiątkę tamtych czasów stanowi cmentarz tatarski w pobliskim Lebiedziewie-Zastawku. Ponadto na  obrzeżach wsi znajdują się dobrze zachowane forty Twierdzy Brzeskiej-Fort VI ,Fort"L"i bateria artyleryjska.
Poza mieszkańcami wsi niewiele osób wie o istnieniu tego pomnika. Od jak dawna on tu stoi? Kto go wzniósł i co upamiętnia? Chociaż, raz czy dwa -spotykając się z osobami odwiedzającymi nasze fortyfikacje, zadano mi pytanie-czy pomnik w Lebiedziewie ma związek z istniejącymi tu fortami? Odpowiedzieć- tak lub nie, to chyba zbyt mało. Dlatego też powiem kilka słów więcej.
Pomnik w środku wsi stojący dziś na prywatnej posesji ma wygląd obelisku zwężającego się ku górze. Pierwotnie szczyt nie był zwieńczony żadnym symbolem. Od kilkunastu lat na górze pomnika znajduje się wstawiony metalowy krzyż. U podstawy obelisk ma wymiary 4x4m. Lico pomnika stanowią spiętrzone kamienie polne łączone zaprawą cementową. W środku widoczny jest rdzeń-wymurowany z cegieł. Na każdym z czterech boków były zapewne płyty prostokątne z datami rocznymi. Wmurowane są płyty z rokiem 1914 i 1917, płyta z datą 1916 leży na ziemi przy pomniku. Brak prawdopodobnie płyty z rokiem 1915. Poniżej płyt z datami widoczne są puste miejsca po tablicach na których miały być napisy w języku niemieckim.
Z dodatkowych informacji wynika, że pomnik pierwotnie był ogrodzony. Ogrodzenie stanowiły łańcuchy z okrągłymi ogniwami kutymi z żelaza. Całość połączona z czterema narożnymi elementami pocisków artyleryjskich, które były wkopane w ziemię.
Przed I wojną okoliczne włości należały do rodziny Chiżyńskich. Rodzina rozpoczęła budowę obszernego drewnianego dworu, ale zbyt skromne środki i wybuch wojny pokrzyżowały plany dokończenia budowy. Dwór przejęły wojska niemieckie które- po jego ukończeniu, rozlokowały tu i w pobliskiej szkole części jednostki wojskowej.
Pomnik prawdopodobnie postawili  żołnierze wojsk niemieckich, które tu stacjonowały w ramach Komendy Etapów-OBER-OST w latach 1915-1918. Zapewne  wzniesiono go ku upamiętnieniu Wielkiej Wojny. Świat pogrążył się wówczas w otchłani tak wielkiej tragedii-hekatomby, iż przeraził się sam siebie. Zdał sobie sprawę- do czego jest zdolny.

 Na konferencji pokojowej w Paryżu wznoszono hasła-"Ostatniej-z wojen -wdzięczna ludzkość."Marszałek Francji,Wielkiej Brytanii i Polski-Ferdinand Foch (1851-1929) w 1919 roku,po podpisaniu Traktatu Wersalskiego powiedział;"To nie pokój, lecz zawieszenie broni na dwadzieścia lat".
Niestety- minęło dwadzieścia  lat i demony wojny wróciły.Rozpętały jeszcze większą wojnę.
W okresie okupacji 1939-44 wojska niemieckie żadnego zainteresowania - pomnikiem, nie wykazały.
 Pomnik znajduje się wstanie postępującego niszczenia- i żal, że pozostawiony jest chyba na pastwę losu?


 Kamień i tablica pamiątkowa na cmentarzu tatarskim w Lebiedziewie-Zastawku.
Rok 2015. Foto K.Niczyporuk



 Pomnik w Lebiedziewie.Rok 2009. Trzy górne foto;Krzysztof Tarasiuk.

Zwieńczenie pomnika krzyżem.Widoczne spoinowanie kamieni.



Poniżej płyty z datą widoczne puste miejsce gdzie miała  znajdować się tablica z napisem w języku niemieckim.



Ceglany rdzeń pomnika.
Pomnik od strony drogi głównej.Rok 2015.

Tekst i pozostałe foto: K.Niczyporuk

środa, 11 listopada 2015

Z Kowna do Terespola.

Na zaproszenie sympatyków fortyfikacji przyjechał do nas gość z Litwy, dyrektor Twierdzy Kowno-Włodzimierz Orłow. Jest on autorem atlasu o Twierdzy Kowno wydanym w języku angielskim, znawcą fortyfikacji rosyjskiej- autorem cenionych publikacji, w tym o Twierdzy Brzeskiej i uczestnikiem projektu- "Brześć-2019". Jest to projekt obchodów 1000-lecia założenia Brześcia.
Wizyta Włodzimierza zbiegła się w czasie z pobytem u nas serdecznego kolegi Aleksandra Korkotadze Szefa Fortu V Muzeum Twierdzy Brzeskiej, który przyjechał na zaproszenie kolegów do Prochowni Terespol na uroczystości Święta Niepodległości. Przed uroczystościami w Prochowni- razem udaliśmy się na krótki wypad po naszych fortach. Oto wybrane foto z tej wycieczki.

 Strona tytułowa-Atlas Twierdzy Kowno.







 Fort VII w Łobaczewie.


 Fort "O"w Koroszczynie.





 Prochownia w Kobylanach.
 
 Koszary obronne"K-O"w Kobylanach.
  Fort "K"w Kobylanach.
 Fort "L" w Lebiedziewie.


  W Prochowni w Terespolu.
 Przy pozostałości stanowiska rosyjskiej armaty 254 mm z 1915 r.Terespol-tzw."Górka Heronka."

Tekst i foto;K.Niczyporuk