Koszary sąsiednich fortów.

W sąsiedztwie Fortu VII w Łobaczewie znajduje się  Fort VI (Terespol )- leżący  na północ od Lebiedziewa, a w dalszym sąsiedztwie Fort V po prawej- wschodniej stronie Bugu- położony na terenie Białorusi. Forty zostały zbudowane jako ceglano ziemne obiekty fortyfikacyjne w latach 1878-1888 i stanowiły starszy- składający się z dziewięciu I-IX,  pierścień otaczający Twierdzę Brzeską. Na początku XX wieku zostały zmodernizowane otrzymując betonowe wzmocnienia. Na tych fortach byłem niejednokrotnie i trochę je poznałem. W czasie tych wizyt uwagę moją skierowałem na obiekty koszarowe i ich otoczenie. W ich  budowie i otoczeniu doszukałem się wielu podobieństw jak i istotnych różnic. W tym poście ciekawsze podobieństwa i różnice próbuję wskazać.

 Sąsiednie forty to; Fort VII, Fort VI i Fort V. Na rosyjskiej mapie z 1905 roku.

 Fort V-obecnie od 1999r, filia Muzeum Twierdzy Brzeskiej-Białoruś. Fragment koszar-między  przelotniami bezpośrednimi.

 Fort VI( Terespol)- jest własnością prywatną.Fragment koszar-miedzy przelotniami bezpośrednimi.

Fort VII w Łobaczewie- własność Gminy Terespol.Zachowane koszary. Od przelotni wewnętrznej-blaszane drzwi po lewej stronie, do przelotni zewnętrznej wysuniętej poza obręb zarysu koszar.

 W koszarach Fortu V-przelotnie są bezpośrednie.Taka przelotnia charakteryzuje się tym ,że dwa otwory z obu stron prowadzą do drzwi pancernych . Przelotnie są trzy.

Fort VI -trzy przelotnie bezpośrednie.

Przelotnia bezpośrednia w zbliżeniu. Fort VI( Terespol.)

Fort VII w Łobaczewie. Na foto przelotnia kolankowa zewnętrzna. Taka przelotnia, to dwa otwory-skierowane są na wprost i prowadzą do drzwi pancernych. Wyglądem przypomina to zgięte kolano. Przelotni  kolankowych było trzy-dwie wewnętrzne i jedna zewnętrzna.

 Fort V- stare drzwi pancerne?  leżą na ziemi, obok wejścia do koszar.

 Na Forcie VI-oryginalnych drzwi wejściowych do koszar nie ma.Tu na foto - drzwi współczesne.

Na Forcie VII drzwi pancerne do koszar-jedyne, zachowały się w bardzo dobrym stanie.

Fort V-okna łukowe.Stan współczesny.

Fort VI-okna łukowe-zasłonięte.

Fort VII-okna łukowe-zamurowane.

Fort V-jedna z kazamat z wyjściem do kanału kominowego.

Fort VI- jedna z kazamat.Uwagę zwracają niskie nisze w ścianach bocznych.

  Fort VII-kazamata.Ściana na wprost z otworem na kanał kominowy.

 Fort V-na koronie  wylot kominowy.

 Fort VI-obudowa kanału kominowego.Na dalszym planie- na wprost, poterna centralna.

Fort VII-obudowa kanału kominowego.

Fort V-wylot wyciągu wentylacyjnego.

Fort VI-obudowa  podwójnych wyciągów wentylacyjnych.

Fort VII-obudowa wyciągu wentylacyjnego.W oddaleniu grobla współczesna- wjazd na teren fortu.Pierwotnie-w okresie carskim-modernizacji fortu, grobla znajdowała się kilkanaście metrów przed kaponierą szyjową-w kierunku południowym.

 W koszarach trzech fortów latryny były w środku .Przy Forcie V, ale poza jego wewnętrznym terenem zachowała się taka toaleta. Z planów wynika,że przy Forcie VII też była podobna ,tylko drewniana.

Na Forcie V- przed koszarami znajduje się kaponiera szyjowa.

 Na Forcie VI-kaponiery szyjowej nie ma.Częściowo jej rolę spełniały -tradytory, element fortyfikacji do ognia bocznego.Tutaj tradytor z prawej strony.

 Fort VI-i tradytor lewy- uszkodzony.

Na tej stronie- http://rufort.info/index.php?topic=974.10 -po planach, jest współczesne foto starego domu przy forcie i dalej stare zdjęcie Fortu VII zrobione ze sterowca (chyba w 1914 r.). Tylko na nim i na planach widoczna jest kaponiera szyjowa tego fortu.
Ponadto jest tu foto Fortu VI z 16-17? września 1939 roku.(Ujęcie na wysokości- środkowej przelotni koszar. Tory wąskotorowe prowadziły do Prochowni w Terespolu). Na tym foto są prawdopodobnie żołnierze z 76 pułku niemieckiej piechoty zmotoryzowanej -dowódcą był płk.Gollnick z 20 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej. Dnia 16 września 1939 r w godzinach popołudniowych żołnierze z tej jednostki  przeprawili się na zachodnią stronę  przez Bug - koło wsi Neple.Wieczorem 16.09.39r.- urządzili zasadzkę  w Terespolu-koło cmentarza prawosławnego. W zasadzkę wpadł wycofujący się z Twierdzy Brzeskiej polski oddział pod dowództwem mjr.Władysława Jaskulskiego.

Pomnik żołnierzy polskich którzy zginęli w zasadzce w dniu 16.09.1939r. Cmentarz prawosławny w Terespolu.

Pomnik-grób mjr.W.Jaskulskiego na cmentarzu katolickim w Terespolu.


Nadmieniam-fort można obejrzeć przy zachowaniu wszelkich środków bezpieczeństwa. Wejście na teren fortu na własne ryzyko i odpowiedzialność.
 
Tekst i foto: K.Niczyporuk

Koszary Fortu VII w Łobaczewie.

Zbliżając się do Fortu VII w Łobaczewie, na pierwszym planie widzimy ziemno-obronną budowlę. Są to koszary-budowla przeznaczona do kwaterowania załogi fortu. Ze względu na ich położenie w tylnej części fortu- po obu stronach szyi, nazywane są koszarami szyjowymi. W koszarach obecnie znajduje się sześć izb- kazamat, przykrytych ziemią.
Fort VII w Łobaczewie został zbudowany po 1883 roku w ramach rozbudowy Twierdzy Brzeskiej. Wchodził  w skład pierścienia otaczającego twierdzę , składającego się z dziewięciu fortów oznaczonych cyframi rzymskimi od I- do IX. Były to forty ceglano- ziemne oddalone od jądra twierdzy- cytadeli ok. 3-4 km.
Szybki rozwój artylerii i wprowadzenie do użycia bomb burzących spowodowało, że pod koniec  XIX wieku z budownictwa fortecznego wycofano cegłę zastępując ją betonem i żelazobetonem. Dotychczasowe ceglane obiekty fortyfikacyjne postanowiono zmodernizować -przebudować, wzmacniając je warstwami betonu.
Tak też stało się z ceglanymi koszarami Fortu VII. Trudnym dziełem przebudowy fortu, w tym koszar kierował kapitan inż.D.M.Karbyszew (1880-1945). Oto fragment wspomnień kpt.inż.Dogadina(1884-1974) który razem z Karbyszewem w latach 1911-1914 służyli w Twierdzy Brześć Litewski.

"Karbyszew miał za zadanie prowadzić prace na VII forcie.(Łobaczew) Był to stary fort z ceglanymi kazamatami, nie spełniający współczesnych wymogów fortyfikacji. Wraz z planowaną budową nowej linii fortów oddalonej na dużą odległość od centrum twierdzy, VII Fort, choć znalazłby się w drugiej linii, znajdował się jednak po stronie zwróconej w stronę przeciwnika, a zatem wraz z sąsiednim VI fortem (Terespol) miał istotne znaczenie, zwłaszcza do momentu wzniesienia brakujących jeszcze nowych fortów pierwszej linii. Prace nad przebudową Fortu w celu doprowadzenia go do stanu spełniającego wymogi nowej techniki, czyli, jak się obecnie mówi, modernizacja Fortu, polegały na wzmocnieniu ceglanych kazamat betonem i budowie dodatkowych elementów z betonu."*-tłum.własne z j.ros.

 Koszary ceglane, a po przebudowie betonowe miały ok.110 m długości. Trzy wejścia -na samym skraju od północy, jedno bliżej środka i od południa. Wejście północne było zakryte przelotnią zewnętrzną, wysuniętą poza obrys muru. Przelotnia to krótki ok.10 m masywny mur który ma chronić- przed obstrzałem i odłamkami pocisków, pancerne drzwi które prowadzą do wnętrza kazamat. Przelotnia przy wejściu bliżej środka koszar jest wewnętrzna, znajduje się w obrębie koszar. Tu zachowały się do naszych dni  pancerne drzwi. Południowa przelotnia- także wewnętrzna, widoczna jest na planie obiektu. Ta część koszar została zburzona w czasie I wojny światowej i obecnie widoczne tu są tylko ruiny.
W koszarach -po przebudowie,znajdowało się w sumie 11 izb-kazamat w tym prawdopodobnie 9 wyłącznie przeznaczonych  dla żołnierzy. Na skraju koszar od strony północnej znajdowała się kuchnia z-komorą na produkty oraz jadłodajnia. Na skraju od południa była latryna, dalej za przegrodą karcer. W dalszej kolejności zbrojownia i umywalnia. W kazamatach dla żołnierzy stało 8 łóżek podwójnych, po 4 wzdłuż ścian bocznych i jedno na tylnej ścianie od okien. W sumie w jednej izbie  spało18 żołnierzy. W 9 izbach mogło spać 162 żołnierzy. Pozostała część załogi pełniła dyżury na stanowiskach bojowych oraz służbę wartowniczą . Załogę takiego fortu stanowiła -najczęściej rota, licząca ok.240 ludzi. Kazarmy ogrzewano za pomocą pieców cylindrycznych wykonanych z grubej blachy .Piece ustawiano przy oknach- w co drugim przejściu. Kazamaty oświetlano za pomocą lamp. Przed koszarami znajdowały się dwie kamienne studnie na wodę.  Dotychczas nie udało mi się ich odnaleźć. Na koronie koszar zachowały się kanały kominowe i wyciągi wentylacyjne.
W okresie międzywojennym koszary były wykorzystywane przez Wojsko Polskie  na potrzeby Zbrojowni NR.1 z siedzibą w Brześciu n/Bugiem.
Po drugiej wojnie światowej służyły jako magazyny gospodarcze, a dwa lata temu była tu prowadzona uprawa grzybów.
Koszary obecnie -po wcześniejszym uzgodnieniu, są otwierane i udostępniane zwiedzającym.

Zachowana część koszar Fortu VII w Łobaczewie-spojrzenie z północy w kierunku południowym.

Te same koszary-spojrzenie z południa w kierunku północnym.

 Zachowana część koszar od strony przeciwnika .Pierwotnie z tej strony koszary obsypane były ok. 4m warstwą ziemi, którą stąd wybrano w późniejszych latach.

Pozbawiona ziemi-odsłonięta część koszar.Widoczne są górne poziomy starych ceglanych ścian dwóch początkowych  kazamat .Mają one profil łukowy dostosowany do sklepienia kolebkowego kazamat.

Południowa-zburzona część koszar.

Z drugiej strony.

Początkowy obrys  zabudowy zburzonej części  koszar- od strony południowej.

Przelotnia zewnętrzna wysunięta poza obręb muru.Przykryta  płasko i obsypana ziemią.

Dwa otwory do przelotni.Z lewej strony blaszane drzwi z prawej otwór zamurowany pustakami.Przeróbki współczesne.

 Korytarz przelotni.

Futryna drzwi pancernych w wejściu z przelotni do kazamat.

Przelotnia wewnętrzna z dwoma otworami -drzwi blaszane po lewej i zamurowany otwór po prawej.

Korytarz przelotni wewnętrznej z otwartym skrzydłem drzwi pancernych prowadzącym do kazamaty.

 Przejście z kazamaty do poterny centralnej-zakrytego tunelu komunikacyjnego.

 Jedna z izb-kazamat koszarowych.Spojrzenie w kierunku okien-zamurowane z niewielkimi otworami u góry.Wymiary kazamaty; długość-12.60m,szerokość-5,40m,wysokość-3.60 m. Zewnętrzna grubość muru ok.120 cm.

 Kazamaty połączone wejściami umieszczonymi na jednej osi.

 Być może takimi lampami naftowymi oświetlano wnętrza kazamat.?Ciekawy wizerunek na szkle-dwugłowy carski orzeł ?.

Kazamata -widok na ścianę z otworem  do kanału kominowego.

Jeden z zachowanych wylotów kominowych.

 Wylot kominowy w zbliżeniu.

 Obmurowany wylot wentylacyjny.

Wylot ciągu wentylacyjnego-zbliżenie.

Wysadzona na koronie pyta betonowa na ostatniej zachowanej kazamacie.Dalej w kierunku południowym zniszczenia są coraz większe.Na podstawie tej fotki i następnych spróbuję pokazać jak podczas modernizacji wzmocniono ceglane stropy kazamat.

Pierwsza 50 cm warstwa betonu przykrywająca sklepienie kazamaty.

Drugą warstwę o grubości 1m stanowił piasek .

Trzecia warstwa  betonowa o grubości ok.120cm.

 Wzmocnienie stropu betonem.

Kazamaty zajęte pod  pod uprawę grzybów.Rok 2009.Foto;A.Dymel-Zasoby Gminy Terespol.

Zachowana część koszar szyjowych Fortu VII w Lobaczewie. Marzec-2016r

 Zbiornik nieznanego przeznaczenia?Miejsce odkryte we wrześniu 2016r.foto-30.09.2016r.

                                   Foto;kpt.inż.W.M.Dogadin (1884-1974).

                     Foto; kpt.inż.D.M. Karbyszew(1880-1945).

Foto  z zasobów Memorialnego Kompleksu Twierdza Brzeska-Bohater-Brześć-Białoruś.Za pomoc w uzyskaniu foto i możliwość udostępnienia dziękuję koledze Aleksandrowi Korkotadze-kustoszowi Fortu V Brzeskiej Twierdzy w Brześciu.

*http://rufort.info/library/dogadin/dogadin.html 

 Nadmieniam-forty można obejrzeć przy zachowaniu wszelkich środków bezpieczeństwa.Na własne ryzyko i odpowiedzialność.

Tekst i foto: K.Niczyporuk